– Torstein Bae gjer det motsette av det læraren og journalisten gjer. Han snakkar i lange setningar med mange underordna ledd. Læraren og journalisten føretrekkjer korte setningar med få underordningar.

Det seier Elin Gunleifsen, førsteamanuensis ved Universitetet i Agder (UiA).

Ho er språkforskar og sjakkentusiast. No har ho arbeidd med to av favorittsyslane sine samtidig. Sjakk og språk.

Ho har skrive ein studie om kommentator-språket til Torstein Bae, han som sit på NRK og forklarer førre trekk og det som kanskje vert neste trekk når Magnus Carlsen speler sjakk.

Allereie 26. desember er det VM i hurtigsjakk igjen. Da dukkar både Bae og Carlsen opp på NRK-skjermen. Bae for å kommentere. Carlsen for å forsvare VM-tittelen sin.

Genial spelar krev kompetent kommentator

Carlsen har vunne alt som er verdt å vinne i sjakken. Han vinn framleis der han stiller opp, som regel. Og han har betydd mykje for å gjere sjakken populær.

– Men sjakk er eit komplekst spel. Ein kommentator som Torstein Bae har gjort sjakken forståeleg for mange ved hjelp av klart språk. Han skal òg ha ein del av æra for at sjakk har vorte populært, seier Gunleifsen.

Og så legg ho til:

– Å kommentere geniale spelarar som Carlsen krev høg kompetanse. Bae demonstrerer uvanlege sjakktrekk frå Magnus Carlsen for sjåarane. Det er ingen tvil om at kommentarane hans bidreg til at sjåarane klarer å følgje med på trekka, seier Gunleifsen.

Og mens Carlsen held orden på brikkene sine, held Bae orden i setningane sine. Ofte er dei lange. Ofte har dei innskot. Ofte har dei mange underordningar. Men alltid har dei eit poeng. Alltid vert hovudsaka framheva. 

– Han repeterer viktige ting og framhevar trekk og samanhengar sjåarane må vere merksame på for å forstå gangen i spelet, seier Gunleifsen.

Studerte språket under VM i 2019

Gunleifsen har sjølvsagt sett sjakkpartia da dei gjekk direkte på NRK. Men etterpå har ho lytta seg gjennom om lag åtte og ein halv time med kommentarar frå VM i hurtigsjakk i 2019.

Ho har spola att og fram. Ho har lytta og tenkt. Ho har notert og analysert. Kva er det reint språkfagleg som gjer at Bae-språket fungerer så godt?

– Språket hans er spontan tale og direkte kommunikasjon med sjåarane. Bae kommenterer det som skjer her og no og konsekvensane det kan ha for neste trekk, seier Gunleifsen.

Lange og klare setningar

Bae fekk Riksmålsforbundets mediepris i 2020. Han har ein levande og entusiastisk språkbruk, heitte det i talen til Bae. 

Også Riksmålsforbundet meinte som forskaren vår at Bae-språket er eit viktig bidrag til at begeistringa for sjakk breidde seg over heile landet.

Gunleifsen seier Bae på ein enkel måte forklarer komplekse samanhengar.

– Han snakkar i fullstendige setningar. Han mistar ikkje tråden undervegs. Bae har er ei ufatteleg god evne til å halde strukturen i lange setningar, seier Gunleifsen.

Det viktigaste først

Torstein Bae held sjåarane informert om det som har skjedd, det som kan skje og det som faktisk skjer på brettet. Han har med andre ord kontroll på fortid, notid og mogleg framtid.

For å halde orden på desse tidsaspekta kommenterer eller presiserer han tidsaspektet på ein spesiell måte, ifølgje språkforskaren. Her er eit døme på typisk Bae-språk som Gunleifsen bruker i studien sin:

«Magnus nå har et ørlite overtak.»

Her er «nå» (adverbial) understreka. Ordet «nå» presiserer «har» (verbalet). Dei fleste av oss hadde nok plassert «nå»-et etter «har». Men forskaren seier at ved denne uvanlege plasseringa, framhevar Torstein Bae først det viktigaste sjåaren må få med seg.

Framhevar hovudpoeng

– Bae er flink til å leggje vekt på den vesentlegaste tingen i det som skjer. Han seier først det lyttaren må vite for å få med seg resten av innhaldet i setninga. Plassering av ord og ledd kan verte uvanleg, men det er likevel godt og klart språk, seier Gunleifsen.

I studien peiker ho på at nokre av språkvala til Bae kan vere feil om vi vurderer dei etter reglar for grammatikk og syntaks. Men ho konkluderer med at god språkbruk ikkje nødvendigvis er den grammatisk korrekte, men det språket som fungerer.

– Godt språk gjer oppgåva si, og det betyr kort sagt at det fungerer i samanhengen, seier Gunleifsen.

Ho minner elles om at lingvistar vanlegvis ikkje er så opptekne av riktig grammatikk som mange trur. Dei er meir opptekne av at språket gjer oppgåva si eller er hensiktsmessig i samanhengen. 

Magnus Carlsen er kanskje den største favoritten i Usbekistan i jula. Meisterskapen vert sendt på NRK 26.–30. desember.

Då kan det mogelegvis kome kommentarar som kan likne på denne frå Bae under VM i 2019: «Det er nå han setter inn støtet, vår mester.»

Referanse: 

Elin Gunleifsen: «Torstein Bae nå spiller sitt adverbial én frem – en analyse av karakteristiske trekk i talespråket til NRKs sjakkekspert og -kommentator». Norsk Lingvistisk Tidsskrift, 2023

Artikkelen er produsert og finansiert av Universitetet i Agder

Universitetet i Agder er én av over 80 eiere av forskning.no. Deres kommunikasjonsansatte leverer innhold til forskning.no. Vi merker dette innholdet for å tydelig skille formidling fra uavhengig redaksjonelt stoff.
Her kan du lese mer om ordningen.

Les også disse artiklene fra Universitetet i Agder:

• 

  Over 100 småsalamandere tråkket flate på parkeringsplass

• 

  Sang kan gjøre hverdagen bedre for familier som lever med demens

• 

  6G på vei: Forskere bidrar til raskere og bedre mobil kommunikasjon

• 

  Eldre kan trygt trene roligere med like godt resultat

• 

  Slik forvandlar Jon Fosse angst til litterær kunst

• 

  – Dagens demokrati kan ikke redde oss fra klimakrisen

Les flere artikler fra Universitetet i Agder her.

forskning.no vil gjerne høre fra deg!
Har du en tilbakemelding, spørsmål, ros eller kritikk? TA KONTAKT HER