Når barn skal få legemiddel intravenøst på
sjukehus, skjer det ofte gjennom eit venkateter med ein eller kanskje to innfartar.
Skal barnet ha fleire medisinar samstundes, vert dei kombinerte i den same
slangen. Dei vert kopla saman med Y-ventilar, som når ein røyrleggjar koplar
saman ulike vassrøyr.
Men nokre legemiddel kan reagera med kvarandre og fella ut partiklar.
Partiklar kan tette ei blodåre
Desse partiklane kan tetta igjen slangen, eller endå verre, tetta ei blodåre hjå pasienten dersom dei er store nok. Og dei treng ikkje vera særleg store – dei minste blodårene er rundt fem mikrometer i diameter.
Kaveh Teimori forskar på slike utfellingar. Han er tilsett på Sjukehusapoteket Oslo og tek doktorgrad på Farmasøytisk institutt ved Universitetet i Oslo.
– Vi ville undersøkja om det finst ein terskel ein må over for at utfelling skal skje, seier Teimori.(Foto: Privat)
– Eg jobbar tett opp mot kliniske farmasøytar ved Oslo universitetssjukehus. I denne studien har vi undersøkt eit spørsmål dei har ynskt å få svar på, seier han.
To tredelar av dei som får diagnosen er under 18 år
Spørsmålet var ikkje om verkestoffa i to
legemiddel kan gje utfelling når dei vert kombinerte, for det veit vi at dei
gjer, fortel forskaren.
– Spørsmålet var snarare når dei gjer det, altså kor store mengder som skal
til før utfelling skjer, og om det vil skje i dosar og konsentrasjonar som vert
brukte i behandling av barn.
Bakgrunnen er behandling av ein sjukdom
som heiter akutt lymfoblastisk leukemi, eller ALL. Det er den vanlegaste
kreftforma hjå barn, og to tredelar av dei som får diagnosen er under 18 år. Eit
av legemidla som vert brukte ved ALL, er cellegifta metotreksat.
– Dei to legemidla vi snakkar om, vert
brukte til å skola metotreksat ut av kroppen når det har fått verka to døgn,
forklarar Teimori.
Ville undersøkja om det alltid stemte
– Det eine er kalsiumfolinat, som
nøytraliserer effekten av metotreksat. Det andre er bikarbonat, som aukar
pH-verdien i urinen, noko som fører til at metotreksat vert skilt ut raskare.
Når løysingar av desse to vert blanda
under riktige forhold, kan dei reagera med kvarandre og danna kalsiumkarbonat,
som er vanskeleg å løysa i vatn. Men ikkje umogleg.
– Retningslinjene seier at desse to stoffa
ikkje skal blandast på grunn av faren for utfelling. Vi ville undersøkja om det
alltid stemte, eller om det finst ein terskel ein må over for at utfelling skal
skje, seier Teimori.
Trygg å bruka
– Kor mykje av dei studerte legemidla eit
barn skal ha, varierer med vekt og overflata på huda. Dessutan overvakar vi kor
mykje metotreksat barnet har i blodet, og justerer dei relative mengdene av
kalsiumfolinat og bikarbonat ut frå det.
Annonse
I laboratoriet simulerte dei kva som ville
skje med dosar tilpassa ein eittåring, ein niåring og ein fjortenåring.
Sjølvsagt kan det vera store variasjonar i vekt og hudoverflate mellom
jamaldrande, men dei tok utgangspunkt i standardverdiar for desse
aldersgruppene.
Dei resulterande løysingane undersøkte dei med såkalla lysblokade, der dei brukar lys til å avsløra partiklar som vi
ikkje kan sjå med augo. Mengda av partiklar over fem mikrometer var godt under grenseverdiane som
dei europeiske tilsynsmyndigheitene har sett.
– Blandinga skulle dermed vera
trygg å bruka, under desse forhalda, trass retningslinjer som seier det
motsette, seier Teimori.
Ikkje slik i verkelegheita
Dei brukte òg ein teknikk som heiter Raman-spektroskopi
til å fastslå at utfallet faktisk er kalsiumkarbonat.
– Det rekna vi jo med, men
så vidt eg veit er det ingen tidlegare som har dokumentert at det faktisk er
kalsiumfolinat og bikarbonat som har reagerte med kvarandre med Raman-metoden i klinisk
setting. Legemiddel inneheld jo hjelpestoff i tillegg til verkjestoffa, så vi
har utelukka at det er dei som er involverte i reaksjonen, seieri forskaren.
Han meiner tidlegare studiar ikkje har teke
nok omsyn til korleis ting skjer på eit sjukehus.
– Ein har gjerne teke eitt legemiddel og
testa det med ein del andre, i volumforholdet 1:1. Får ein ei utfelling, vert
det tolka som at legemidla ikkje er forlikelege, som det heiter når to
legemiddel kan reagera med kvarandre, seier han.
– Men det er ikkje slik stoffa vert blanda
på sjukehus i verkelegheita. Snarare er det eit spekter av relative mengder og
kor fort dei intravenøse legemidla vert gjevne.
