Det er spesielle
utfordringar ved å gje intravenøse legemiddel til barn.
I dei små blodårene
hos nyfødde er det mindre rom for å gi fleire legemiddel i separate slangar. Derfor må dei få fleire legemiddel i same slange. Legemidla kan påverka og
nøytralisera kvarandre. Dei kan også fella ut partiklar som kan tetta blodårene hjå
pasienten.
– Vi kan oppdaga partiklar ned til 25 mikrometer, seier Niklas Nilsson.(Foto: Asbjørn Lunnan)
Løysinga er å testa kombinasjonar av legemiddel for å finna ut kva som trygt kan gjevast saman. Men moglege kombinasjonar av legemiddel er nærmast uendeleg. Det er ikkje berre to om gongen, men ofte tre eller fire og nokre gonger langt meir enn det.
– Vi får stadig betre behandlingar. Dei set oss i stand til å redda fleire. Men det betyr òg at vi får fleire sjukare pasientar, som krev behandling med fleire legemiddel, fortel farmasøyt Niklas Nilsson ved Sykehusapoteket Oslo.
Enkelt val
– Ved Nyfødtintensiv avdeling ved Oslo
universitetssykehus, som eg er tilknytt, hadde vi nyleg ein pasient som fekk
heile 55 legemiddel. Rundt 30 av desse fekk han intravenøst.
Med så mange moglege kombinasjonar er det
uråd å testa alle på førehand. Dermed må sjukepleiarane nokre gonger rett og
slett ta sjansen på at ting går bra.
Som Katerina Nezvalova-Henriksen, ein
farmasøytkollega av Nilsson, seier:
– Du
veit ikkje kva som skjer om du gjev legemidla saman, men du veit kva som skjer
om du ikkje gjev dei. Slik sett er valet enkelt.
No har Nilsson som ein del av
doktorgradsarbeidet sitt ved Farmasøytisk institutt på Universitetet i Oslo,
beskrive ein ny og mykje raskare metode for å testa kor trygg ein gitt
kombinasjon er.
Det vil seia, metoden er ikkje ny, men bruken av han er.
– Ramanspektroskopi er kalla opp etter den
indiske fysikaren C.V. Raman. Han fekk nobelprisen i 1930 for oppdaginga si. Han fann ut at alle
atombindingar har ei unik eigenvibrering. Ei hydrogen-oksygen-binding vil ha ei
anna vibrering enn ei karbon-oksygen-binding, fortel Nilsson.
Han fortel vidare at ulike molekyl dermed vil ha ulike
kombinasjon av vibreringar.
– Desse kan vi måla og dermed raskt finna ut kva for
eit stoff som har blitt felt ut. Slik kan ein farmasøyt med sin kunnskap om
kjemi og kva ulike legemiddel inneheld finna ut kva kombinasjonar som
sannsynlegvis er årsaka.
Skjønar ikkje kvifor ikkje brukt
Ramanspektroskopi kan òg oppdaga partiklar
som er for små å sjå med det blotte auga, fortel Nilsson.
Annonse
– Vi kan oppdaga partiklar ned til 25
mikrometer. Dei minste eit menneske kan sjå, er rundt 50 mikrometer, same kor
skarpt falkeblikk ein har. Dei minste blodårene hjå nyfødde er så små som fem
mikrometer. Dei kan fort tettast igjen av ein partikkel på 25 mikrometer.
Ramanspektroskopi har vore brukt i
farmasøytisk samanheng ei stund, men då helst for å få stadfesta at ein
framstellingsprosess har gjeve det resultatet ein ynskjer. Det har aldri vore
brukt i sjukehus for å testa kva legemiddel som passar saman.
– Vi har ikkje skjøna heilt kvifor sjølve.
Heilt sidan vi fyrst begynte å snakka om dette for fem år sidan, har vi jamleg
sjekka om ikkje andre har kome med same ideen, seier Nilsson.
Samanlikna med bibliotek
– Men det har ingen gjort. Grunnen er
antakeleg at teknikken stadig har utvikla seg. Spesielt dei siste ti åra har
utviklinga gått i rivande fart, men no kan det sjå ut til at vi har nådd eit
platå.
Det kjem mellom anna til uttrykk ved at
avdelinga Nilsson jobbar på, no har gått til innkjøp av eit nytt
Raman-spektroskop. Han håpar fleire sjukehus verda over vil fylgja etter.
– Studien vår er fyrst og fremst eit
såkalla «proof of concept». Han viser at dette er ein farbar veg, forklarar
han.
– Men ramanspektroskopi fungerer slik at
målinga vert samanlikna med eit bibliotek, som byggjer på tidlegare målingar. Jo
meir raman vert brukt, jo større kan biblioteket verta.
Ynskjer å friskmelda, ikkje sjukmelda
Ramanspektroskopi treng ikkje ta meir enn
nokre få sekund, i verste fall nokre minutt. Det gjer at ukjende kombinasjonar
kan undersøkast på direkten, så lenge stoffet ein finn, finst i biblioteket frå
før.
– I dag finst det dessutan handhaldne
lasermålarar som gjer dette endå enklare, fortel Nilsson. Han legg til at det
finst andre bruksområde for ramanspektroskopi ved sjukehuset.
– Sjukehusapoteka framsteller ein del
legemiddel sjølve. Med ramanspektroskopi kan dei kvalitetssikra råvarene
dei får levert, som til dømes morfin. Dei kan òg gjera kvalitetskontroll av sitt eige
produkt.
Annonse
Han understrekar at målet med arbeidet
ikkje eigentleg er å finna problematiske kombinasjonar. Snarare tvert imot.
– Vi ynskjer å friskmelda, ikkje å
sjukmelda. Legemidla blir jo gitt fordi barna har behov for dei. Vi ynskjer
å gje så god behandling som råd. Men vi treng altså å forsikra oss om at
behandlinga verkar etter hensikta.
